ഹൊയ്സാല രാജാക്കന്മാരുടെ നാട്ടിലേക്ക്

ആമുഖം 

ഇത് ഒരു യാത്രാവിവരണം മാത്രമല്ല ; യുഗങ്ങൾക്കു മുൻപ് ദക്ഷിണേന്ത്യയിൽ ശില്പകലയുടെ മകുടോദാഹരണങ്ങളായ ക്ഷേത്രങ്ങൾ പണികഴിപ്പിച്ച ഹൊയ്സാല രാജവംശത്തിലെ രാജാവായിരുന്ന വിഷ്ണുവർദ്ധന്റെ പ്രൗഢഗംഭീരമായ കാലത്തിന്റെ നേർക്കാഴ്ചയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ കലാഭിരുചിയുടെയും കഥ കൂടിയാണ് . ഹൊയ്സാല ശില്പകലയുടെ മാസ്മരിക ഭംഗി വിളങ്ങി നിൽക്കുന്ന ക്ഷേത്രങ്ങളുടെയും കൽത്തൂണുകളുടെയും ആകാശത്തേക്ക് തലയുയർത്തി നിൽക്കുന്ന ഒട്ടനവധി കൽമണ്ഡപങ്ങളുടെയും കഥയാണിത് .പന്ത്രണ്ടാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ചരിത്രത്തിൽ ഇടം പിടിച്ച പടയോട്ടങ്ങൾ നടത്തിയ മുസ്ലിം രാജവംശത്തിലെ അലാവുദ്ധീൻ ഖിൽജിയുടെയും മുഹമ്മദ് ബിൻ തുഗ്ലക്കിന്റെയും ക്രൂരതക്കിരയായ ഹൊയ്സാല ശില്പകലയുടെ കഥയാണിത് . പടനായകന്മാർ തകർക്കാൻ ശ്രമിച്ചിട്ടും തകരാതെ , കവരാൻ ശ്രമിച്ചിട്ടും സ്വയം പ്രതിരോധിച്ച ഇന്നും ചൈതന്യവത്തായി വിളങ്ങി നിൽക്കുന്ന ഹൊയ്സാല ശില്പങ്ങളുടെ കഥയാണിത് . അതെ , ഇത് ഹൊയ്സാല രാജവംശത്തിന്റെ തലസ്ഥാനനഗരികളായി ചരിത്രത്തിൽ ഇടം പിടിച്ച 'ഹാലേബീടു ' ' ബേലൂർ ' എന്നീ ക്ഷേത്രനഗരങ്ങളുടെ കഥയാണ് !! . അവിടേക്കു നടത്തിയ യാത്രയുടെ വിവരണമാണ്. ഈ രണ്ടു ക്ഷേത്രങ്ങളും UNESCO World Heritage Center പട്ടികയിൽ ചേർക്കാൻ ശുപാർശ ചെയ്യപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു ! ഒരു ആരാധനാലയം ആയിട്ടല്ല ഈ ക്ഷേത്രങ്ങൾ ചരിത്രത്തിൽ എഴുതപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്, ലോകത്തു തന്നെ സംരക്ഷിക്കപ്പെടേണ്ട ചരിത്രസ്മാരകങ്ങളിൽ ഒന്നാണിത് . പതിനൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ നിർമിക്കപ്പെട്ട ഒരു രാജവംശത്തിന്റെ തലസ്ഥാനനഗരികളാണത് ! ഹാലേബീടു ഹൊയ്‌സാലേശ്വര ക്ഷേത്രം എന്നും ബേലൂർ ചെന്നകേശവ ക്ഷേത്രം എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു .


പതിനാലാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആരംഭത്തോടെ ഡൽഹി സുൽത്താനേറ്റ് റൂളർ അലാവുദ്ധീൻ ഖിൽജിയുടെ പടനായകൻ മാലിക് കഫൂർ ഹൊയ്സാല രാജാവ് ബല്ലാല -II നെ വധിച്ചു , അതോടെ ഹൊയ്സാല രാജാക്കന്മാരുടെ യുഗം അവസാനിച്ചു. അങ്ങനെ 350 ഓളം വർഷത്തെ ഭരണകാലത്തു 1500 ശില്പവിസ്മയങ്ങൾ നിറഞ്ഞ ക്ഷേത്രങ്ങൾ പണിതുയർത്തിയ ഹൊയ്സാലരാജാക്കന്മാർ ചരിത്രത്താളുകളിലേക്കു

മറഞ്ഞു. ഹൊയ്സാല ശില്പങ്ങൾക്കു നാഥനില്ലാതായി. പിന്നീട് അധികാരത്തിൽ വന്ന വിജയനഗര സാമ്രാജ്യത്തിലെ രാജാക്കന്മാർ ഹൊയ്സാല ശില്പങ്ങളുടെ കണ്ണീരൊപ്പി. അവയെല്ലാം തുടച്ചുമിനുക്കി ആറു ശതാബ്ദത്തിനു ശേഷവും പുതുതലമുറക്ക് കണ്ടറിയാൻ പാകത്തിൽ സംരക്ഷിച്ചു , ആ വാതിലുകൾ നമുക്കായി തുറന്നിട്ടിരിക്കുന്നു . വിജയനഗര സാമ്രാജ്യത്തിന് ഒരായിരം അഭിവാദ്യങ്ങൾ . ഹൊയ്സാല ശില്പങ്ങൾ നിലനിൽക്കുന്നിടത്തോളം കാലം നിങ്ങളും സ്മരിക്കപ്പെടും .ഈ യാത്രാവിവരണം നിങ്ങളുടെ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഓർമകൾക്ക് മുന്നിൽ സമർപ്പിക്കുന്നു.

* * *

ഞാൻ ബാംഗ്ലൂരാണ് ജോലി ചെയ്യുന്നത് . ഇവിടെ വന്നിട്ടിപ്പോൾ മൂന്നു വർഷം കഴിഞ്ഞു .ഒരുപാടു ടൂറിസ്റ്റ് പ്ലേസുകളുള്ള സംസ്ഥാനമാണ് കർണാടക. UNESCO World Heritage Center ആയിട്ടു പ്രഖ്യാപിച്ച ' ഹംപി ' പോലെയുള്ള ക്ഷേത്രനഗരങ്ങൾ ഇവിടെയുണ്ട് . ബാംഗ്ലൂർ ഉള്ള പാർക്കുകളും ചില ടൂറിസ്റ്റ് കേന്ദ്രങ്ങളിലും ഒക്കെ പോയിട്ടുണ്ടെങ്കിലും ഒരു പ്ലാൻ തയ്യാറാക്കി ആദ്യമായി പോയത് ഹസ്സൻ ജില്ലയിലെ ഹാലേബീടു എന്ന ക്ഷേത്രനഗരിയിലേക്കാണ് .ബേലൂർ പ്ലാനിൽ ഉൾപെട്ടത് തികച്ചും യാദൃശ്ചികമായിട്ടായിരുന്നു. ഹസ്സൻ സിറ്റിയിൽ നിന്നും 30 കിലോമീറ്ററും ബാംഗ്ലൂരുനിന്നു 210 കിലോമീറ്ററും ദൂരമുണ്ട് ഹാലേബീടു ക്ഷേത്രനഗരിയിലേക്ക്. ബാംഗ്ലൂരുനിന്നു അഞ്ചു ട്രെയിൻ സർവീസുകളുണ്ട് ഹസ്സനിലേക്ക്‌ . രാവിലെ രണ്ടു ട്രെയിനുകളും വൈകിട്ട് മൂന്നു ട്രെയിനുകളും . യെശ്വന്ത്പൂർ - കാർവാർ എക്സ്പ്രസ്സ് , സുർ ഹസ്സൻ എക്സ്പ്രസ്സ് എന്നീ ട്രെയിനുകൾ രാവിലെയും കണ്ണൂർ എക്സ്പ്രസ്സ് , ബാംഗ്ലൂർ - ഹസ്സൻ ഇന്റർസിറ്റി , കാർവാർ എക്സ്പ്രസ്സ് എന്നിവ വൈകിട്ടും . മൂന്നര മണിക്കൂറാണ് യാത്രാസമയം. ഹസനിൽ നിന്ന് തിരിച്ചും ഇതേപോലെ ട്രെയിനുകളുണ്ട് , പക്ഷെ വൈകിട്ട് 4 .50 കഴിഞ്ഞാൽ ട്രെയിൻ ഇല്ല .അതാണ് രാവിലെ പോയി വൈകിട്ട് വരാൻ ഉദ്ദേശിക്കുന്നവർക്കുള്ള ഒരു ബുദ്ധിമുട്ട് . പക്ഷെ ധാരാളം ബസ് സർവീസുകൾ ഉണ്ട് . ഹസനിൽ നിന്നും ഹാലേബീടുവിലേക്കുള്ള പിന്നീടുള്ള 30 കിലോമീറ്റര് ബസിൽ പോകണം.


ഞാൻ അതിരാവിലെയുള്ള ട്രെയിൻ ആണ് ബുക്ക് ചെയ്തത്. കൃത്യസമയത്തു സ്റ്റേഷനിൽ എത്താൻ ബുദ്ധിമുട്ടി. ഓൺലൈൻ ടാക്സി ബുക്ക് ചെയ്തത് ലേറ്റ് ആയാണ് എത്തിയത്. ട്രെയിൻ മിസ് ആകുമോ എന്ന ടെൻഷൻ ഉണ്ടായിരുന്നു ,പക്ഷേ കിട്ടി.7 .10 ന് ട്രെയിൻ പുറപ്പെട്ടു . ടൗൺ കഴിഞ്ഞാൽ പിന്നെ മനോഹരമായ കാഴ്ചകളാണ്. വിൻഡോ സീറ്റ് തന്നെ ബുക്ക് ചെയ്തത് കൊണ്ട് കാഴ്ചകൾ നന്നായി ആസ്വദിക്കാൻ പറ്റി. ബാംഗ്ലൂർ കഴിഞ്ഞാൽ അടുത്ത പട്ടണം നെലമംഗലാ ആണ്. നെലമംഗല കഴിഞ്ഞാൽ കുനിഗൽ ,യെദിയൂർ, ശ്രാവണബെലഗോള ,ചന്നരായപട്ടണ പിന്നെ ഹസ്സൻ . നെലമംഗല യെദിയൂർ ഭാഗങ്ങളൊക്കെ പ്രകൃതിരമണീയമായ കാഴചകൾ കൊണ്ട് നിറഞ്ഞിരിക്കുന്നു . ഇന്ത്യയിലെതന്നെ പ്രസിദ്ധമായ വലിയ ഹോർസ് ട്രെയിനിങ് സെന്റർ കുനിഗൽ എന്ന സ്ഥലത്തുണ്ട് , പക്ഷെ ട്രെയിനിൽ നിന്ന് അത് കാണാൻ കഴിയില്ല .ഒരു സഹയാത്രികനാണ് അതെന്നോട് പറഞ്ഞത് അദ്ദേഹം ഭാര്യയും മകനുമായി എന്റെ എതിരെ ഉള്ള സീറ്റിലാണ് ഇരിക്കുന്നത്. ആൾ ബാംഗ്ലൂർ ഒരു IT Start Up കമ്പനി നടത്തുന്നു. ഹസ്സനിലേക്കു പോകുകയാണ് ; അവിടെയാണ് വീട്. ധാരാളം മയിലുകളെ റെയിൽവേ ട്രാക്കിനിരുവശങ്ങളിലും കാണാൻ കഴിയും. ഇടതൂർന്ന തേക്കിൻ കാടുകൾ, ഇഞ്ചി കൃഷി ചെയ്ത വയലുകൾ ഇതെല്ലം കണ്ണിനു കുളിർമ നൽകുന്ന കാഴ്ചകളായിരുന്നു . യെദിയൂർ ആയപ്പോൾ ട്രെയിനിൽ തദ്ദേശീയരായ വഴിക്കച്ചവടക്കാർ ഭക്ഷണവുമായി കയറി. തട്ട് ഇഡ്ഡലി ( ഒരു പപ്പടത്തിന്റെ വലിപ്പമുള്ള ഇഡ്ഡലി ) ഞാൻ വാങ്ങിച്ചു . ഏലക്ക അരച്ചുചേർത്ത ഇഡ്ഡലിയാണത് പുതിന ചട്ണിയും സാമ്പാറും കൂടെ കിട്ടും . നല്ല സ്വാദാണ് അത് കഴിക്കാൻ . രണ്ടു ഇഡ്ഡലിക്ക് മുപ്പതു രൂപയെ ഉള്ളു. ഞാൻ അതും കഴിച്ചു കാഴ്ചകൾ നോക്കിയിരുന്നു . ട്രെയിൻ അതിവേഗത്തിൽ ഓടിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. പുലർകാലത്തിൽ മറന്നുപോകുന്ന സ്വപ്നങ്ങളെപ്പോലെ തേക്കിൻ കാടുകളും വയലുകളും വീടുകളും ഒരിക്കലും കണ്ടിട്ടില്ലാത്ത അപരിചിതരായ കുറെ മനുഷ്യരും കടകളും കവലകളുമെല്ലാം ട്രെയിനിന്റെ കൂകിപ്പായലിലേക്കു മറഞ്ഞുപോകുന്നു.


ശ്രാവണബെലഗോള എത്തി. സ്റ്റേഷനിലെ ബോർഡ് കണ്ടപ്പോളാണ് മനസിലായത് . ഇത് ജൈനരുടെ തീർഥാടനകേന്ദ്രത്തിന്റെ പേരാണെന്ന് അറിയാമായിരുന്നു. ഇവിടെ വല്ല ജൈന ആരാധനാകേന്ദ്രവും ഉണ്ടായിയിരിക്കും എന്ന് ഞാൻ മനസ്സിൽ കരുതി .സഹയാത്രികനോട് വെറുതെ ഒന്ന് ചോദിച്ചു. അതെ ഉണ്ട് കാണിച്ചു തരാം എന്നും ആളെന്നോട് പറഞ്ഞു. റെയിൽവേ സ്റ്റേഷനിലെ ബിൽഡിങ്ങു കഴിഞ്ഞാലേ ശരിയായി കാണാൻ പറ്റൂ എന്നും പറഞ്ഞു . ട്രെയിൻ മുന്നോട്ടു നീങ്ങി അല്പം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ അദ്ദേഹം എന്നെ വിളിച്ചു പുറത്തേക്കു വിരൽ ചൂണ്ടി. ആ കാഴ്ച കണ്ട ഞാൻ അമ്പരന്നു പോയി!! അതാ നാലഞ്ചു കിലോമീറ്ററുകൾക്കപ്പുറത്തു ഒരു ഗ്രാമത്തിനു മുകളിലെന്നപോലെ ഒരു കൂറ്റൻ മല ! ആ മലക്കുമുകളിൽ ഒരു വിഗ്രഹത്തിന്റേതെന്നു തോന്നിപ്പിക്കുന്ന ഒരു പടുകൂറ്റൻ തല ! തൊട്ടു താഴെ ഒരു കെട്ടിടത്തിന്റേതെന്നു തോന്നിപ്പിക്കുന്ന ചില ഭാഗങ്ങളും കാണാം, അത്ര വ്യക്തമല്ല .അപ്പോൾതോന്നിയ ആകാംക്ഷയും അമ്പരപ്പും എന്നെ പിന്നീടൊരിക്കലവിടെ എത്തിച്ചു. 57 ഫീറ്റ് ഉയരമുള്ള ഗോമതേശ്വര ബാഹുബലിയെന്ന ജൈനരുടെ ആരാധ്യ പുരുഷന്റെ ഒറ്റക്കൽ പ്രതിമ ( ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും ഉയരം കൂടിയ Self Standing Statuesil ഒന്നാണത് ) കാണാൻ 700 കുത്തനെയുള്ള പടികൾ നഗ്നപാദനായി(ചെരുപ്പിട്ടു മല ചവിട്ടാൻ അനുവാദമില്ല) ചവിട്ടി . കാഴ്ചകൾ കണ്ടു വിസ്മയിച്ചു . അത് വേറൊരു ലോകം ആയിരുന്നു .ആകാശത്തിനു തൊട്ടു താഴെ ഒരു രാജകൊട്ടാരം . നിറയെ പാറക്കെട്ടുകളും കോട്ടകളും മാത്രം !

പിന്നെയും നഗരങ്ങൾ കഴിഞ്ഞു പോയി . സുന്ദരമായ കാഴ്ച്ചകൾ മാത്രം . ഇടയ്ക്കു മലനിരകൾക്കിടയിലൂടെയുള്ള തുരങ്കത്തിലൂടെ ട്രെയിൻ കടന്നു പോയി . പാറക്കെട്ടുകൾക്കുള്ളിലെ തണുത്തുറഞ്ഞ ഇരുട്ടിനെ തൊട്ടുരുമ്മി ട്രെയിൻ കടന്നുപോയി .ഒന്നും കാണാൻ കഴിയുന്നില്ല , ഇരുട്ടുമാത്രം . ഹസ്സൻ എത്താൻ ഇനി അധിക സമയം ഇല്ലെന്നു ഗൂഗിൾ മാപ്പിൽനിന്നു മനസിലായി . അങ്ങനെ മൂന്നര മണിക്കൂറിനു ശേഷം ട്രെയിൻ ഹസ്സനിലെത്തി. സഹയാത്രികനോട് കൈ കൊടുത്തു പിരിഞ്ഞു . ഫോൺ നമ്പർ കൈമാറി . ആളുടെ ഭാര്യ കുലീനത്വം നിറഞ്ഞ മുഖത്തോടും മാന്യമായ പെരുമാറ്റത്തോടും കൂടിയ ഒരു സ്ത്രീയായിരുന്നു . ബസ് സ്റ്റാൻഡ് അത്ര ദൂരെയല്ല , ഒരു ബസിൽ കുറച്ചു പോയാൽ മതി . ബസ് കിട്ടി അവിടെ ചെന്നപ്പോളാണ് മനസിലായത് അവിടെ നിന്ന് ഹാലേബീടുവിലേക്കു ബസ് ഇല്ലെന്ന് . പിന്നെ അവിടെ നിന്നും ന്യൂ ബസ് സ്റ്റാൻഡിലേക്ക് പോയി. അല്പനേരത്തെ കാത്തിരിപ്പിനു ശേഷം ബസ് കിട്ടി .ബസ് ഓടിത്തുടങ്ങി .ഇന്റർനെറ്റ് ഡാറ്റ ഉള്ള ഫോണിൽ ബാറ്ററി കുറവായിരുന്നു .അതുകൊണ്ടു ഗൂഗിൾ മാപ്പ് ഓൺ ചെയ്തില്ല . ചിത്രങ്ങളെടുക്കാൻ നല്ല ക്യാമറയുള്ള വേറൊരു മൊബൈൽ കരുതിയിരുന്നു . ഓരോ സ്റ്റോപ്പുകൾ കഴിയുമ്പോഴും ആകാംക്ഷ കൂടിക്കൂടി വന്നു. ഭാഷ ഒരു പ്രശ്നമായത് കൊണ്ട് കുറച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോൾ ഡോറിനടുത്തു കണ്ടക്ടർക്കടുത്തു പോയി നിന്നു . എങ്ങാനും സംസാരത്തിലെ ആശയക്കുഴപ്പം കാരണം സ്റ്റോപ്പ് മിസ് ആയിപ്പോയാലോ എന്ന് വിചാരിച്ചു .കണ്ടക്ടർ അത്യാവശ്യം നന്നായി ഇംഗ്ലീഷിൽ സംസാരിക്കും . ആളെന്നോട് എവിടെ നിന്ന് വരുന്നതാണെന്നും സ്വദേശവും എല്ലാം വിശദമായി ചോദിച്ചറിഞ്ഞു . അങ്ങനെ ഹാലേബീടു എത്തി. അവിടെയൊരു ബസ് സ്റ്റാൻഡ് തന്നെയുണ്ട് . ഇറങ്ങാൻ നേരം അടുത്ത് തന്നെ ബേലൂർ എന്നൊരു ക്ഷേത്രം ഉണ്ടെന്നും അവിടെയും കൂടി പോകാൻ ശ്രമിക്കൂ എന്നും കണ്ടക്ടർ പറഞ്ഞു . പുറത്തേക്കിറങ്ങി വരുമ്പോൾത്തന്നെ കാണാം ചിത്രങ്ങളിൽ കണ്ടതുപോലെ തന്നെയുള്ള ഒരു കരിങ്കൽകൊട്ടാരം. എന്തൊക്കെയോ വിസ്മയങ്ങൾ ഉള്ളിലൊളിപ്പിച്ച ഒരു ഒതുക്കമുള്ള ഭാവമായിരുന്നു ആ കോട്ടയ്ക്ക് ! ആദ്യം മനസ്സിൽ തോന്നിയ മതിപ്പ് അങ്ങനെയായിരുന്നു . അടുത്ത് തന്നെ കുളിക്കാനുള്ള സൗകര്യം ഉണ്ട്. എന്തായാലും ക്ഷേത്രമല്ലേ , ഞാൻ കുളിച്ചു ഫ്രഷ് ആയി പാൻറ്സും ഷർട്ടും മാറ്റി ബാഗിൽ കരുതിയിരുന്ന മുണ്ടും ഷർട്ടും ധരിച്ചു . റോഡിന്റെയും ഹാലേബീടുവിൻറെയും മധ്യത്തിലായി ഒരു ചുറ്റുമതിലുകൾ കെട്ടിയ ഒരു വലിയ തടാകം കാണാം . അത് 'ദ്വാരസമുദ്ര ' എന്ന ഒരു വലിയ മനുഷ്യനിർമിത തടാകമാണ് . നടന്ന് ഹാലേബീടുവിന്റെ മുന്നിലെത്തി . ഒരു പടിപ്പുരയോ വലിയ മതിലോ ഒന്നും തന്നെയില്ല .കുറച്ചു കൽത്തൂണുകൾ അല്പം അകലത്തിലായി അതിർത്തിയായി നാട്ടിയിരിക്കുന്നു . ചിലപ്പോൾ പൊളിച്ചുപണിയുകയാവാം. പ്രവേശനവഴിക്കരുകിൽ രണ്ടു കൽത്തൂണുകളിൽ കരിങ്കല്ലിന്റെ ഒരു ബോർഡിൽ കന്നടയിലും ഹിന്ദിയിലും ഇംഗ്ലീഷിൽ ഇങ്ങനെ എഴുതിയിരുന്നു ; 'ഹാലേബീടു'.

ഞാൻ ക്ഷേത്രമുറ്റത്തേക്കു നടന്നു . ടൈലുകൾ വിരിച്ച വശങ്ങളിൽ അലങ്കാരച്ചെടികളുള്ള ഒരു നടപ്പാതയിലൂടെ നടന്നുവേണം ഹാലേബീടുവിലേക്ക് എത്താൻ . ഇരുന്നൂറു മീറ്ററോളം നടക്കാനുണ്ട് .ഏകദേശം ഒരു അഞ്ചേക്കർ സ്ഥലത്താണ് ഹാലേബീടു സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത് .ഇടതുഭാഗത്തു വിശാലമായ പച്ചപ്പുല്ലുകൾ മേഞ്ഞ ഇടയ്ക്കിടെ പലവിധം പൂച്ചെടികളുള്ള ഒരു ഗാർഡൻ . അതിനപ്പുറം ദ്വാരസമുദ്രം നദി ഒഴുകുന്നു . പ്രവേശനവഴിക്ക് ഇടത്തായി പലവിധം നാഗങ്ങളുടെ കരിങ്കൽ ശില്പങ്ങൾ ഒരു മതിൽക്കെട്ടിനുള്ളിൽ തൂണുകളെന്നപോൾ അല്പം അകലത്തിൽ സ്ഥാപിച്ചിരിക്കുന്നു അതിൽ വള്ളിച്ചെടികൾ പടർന്നിരിക്കുന്നു . ഏകദേശം 50 നോടടുത്തു വലിയ നാഗശില്പങ്ങളുണ്ട് , ആരും നോക്കി നിന്നുപോകുന്ന തലയെടുപ്പാണത്തിന് . അതിനോട് ചേർന്ന് ആർക്കിയോളജി ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ ഹാലേബീടു മ്യൂസിയം ഉണ്ട് .ഹാലേബീടുവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട രേഖകളും വസ്തുക്കളും അവിടെ സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. എനിക്കത് ഉള്ളിൽ കയറി കാണാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. പ്രവേശനസമയം കഴിഞ്ഞിരുന്നു .മ്യൂസിയത്തിന് തൊട്ടപ്പുറത്തായി ഏകദേശം ഇരുപതടി വലിപ്പമുള്ള ഒറ്റക്കല്ലിൽ കൊത്തിയ ബാഹുബലി പ്രതിമ കാണാം. ഹാലേബീടുവിന്റെ ഇടതു ഭാഗത്തായി രണ്ടു വലിയ നന്ദി (ശിവന്റെ വാഹനമായ നന്ദി ) കൽമണ്ഡപങ്ങളുണ്ട്. ഞാൻ ഹാലേബീടുവിന്റെ പടിവാതിലിലെത്തി . രണ്ടു ദേവതകൾ നൃത്തം ചെയ്യുന്ന വലിയ ചിത്രം ആലേഖനം ചെയ്ത വാതിലിനു അപ്പുറത്തും ഇപ്പുറത്തുമായി കൊത്തുപണികളുടെ ഒരു മാസ്മരിക പ്രപഞ്ചം ! ഇതാണോ കരിങ്കല്ലിൽ കൊത്തിയ കവിത എന്നെല്ലാം ആരോ പറഞ്ഞിട്ടുള്ളത് .ആ നില്പങ്ങനെ നിന്നുപോയി . തോളിൽ ആരോ കൈ വയ്ക്കുന്നു. ചെരുപ്പ് സൂക്ഷിക്കുന്ന ആളാണ് . ചെരുപ്പ് സ്റ്റാൻഡിൽ വെക്കാനാണ് പറയുന്നത്. ചെരുപ്പും ബാഗും സ്റ്റാൻഡിൽ വെച്ച് ടോക്കണും വാങ്ങി ശില്പഭംഗി ചുറ്റുവിളക്കു തെളിയിച്ച ഹാലേബീടുവിലേക്ക് കയറി.

ഇരുട്ട് നിറഞ്ഞ അകത്തളത്തിനുള്ളിൽ താളം കെട്ടി നിൽക്കുന്ന നിശബ്ദത, തണുപ്പ് . ഏതോ കാലത്തിന്റെ സ്മാരകങ്ങളായി തലയുയർത്തി നിൽക്കുന്ന ഏതൊക്കെയോ പുരാണ കഥകളിലെ രംഗങ്ങൾ ആലേഖനം ചെയ്യപ്പെട്ട കരിങ്കൽത്തൂണുകൾ . ഏകദേശം പത്തോളം തൂണുകൾ ഹാലേബീടുവിന്റെ ഉള്ളിൽ തന്നെയുണ്ട് ഏകദേശം പന്ത്രണ്ടടി ഉയരമുള്ളവ. മുകളിലേക്ക് നോക്കിയാൽ വിസ്മയിക്കാത്തവർ കലാസ്വാദകരല്ല . അവിശ്വസനീയമായ കൊത്തുപണികൾ നിറഞ്ഞ മേൽക്കൂര. വിഷ്ണുവർദ്ധന്റെ ഭരണകാലത്തു 1121 CE ലാണ് ഈ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നിർമാണം ആരംഭിച്ചത്, പൂർത്തീകരിച്ചത് 1160 CE ലാണ് . വടക്കേ ഇന്ത്യ കേന്ദ്രീകരിച്ചു ഭരണം നടത്തിയിരുന്ന ഡൽഹി സുൽത്താനേറ്റിന്റെ സൈന്യം 14 - ആം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആരംഭത്തോടെ ഹാലേബീടുവിനെ രണ്ടു തവണ ആക്രമിച്ചു , ശില്പങ്ങൾ നശിപ്പിക്കപ്പെട്ടു,മോഷ്ടിക്കപ്പെട്ടു. പ്രതാപം നഷ്ടപ്പെട്ട ശില്പങ്ങൾ കാലങ്ങളോളം ശാപമോക്ഷം തേടി തപസ്സ് ചെയ്തു . പിന്നീട് വിജയനഗര രാജവംശം അധികാരത്തിലേറുന്നത് വരെ ആ തപസു തുടർന്നു . ദീർഘവീക്ഷണമുണ്ടായിരുന്ന അവർ അവിടത്തെ രേഖകളിൽ നിന്നും ശിലാലിഖിതങ്ങളിൽ നിന്നും ഈ ചരിത്ര സ്മാരകം ശാസ്ത്രീയമായി സംരക്ഷിക്കേണ്ടതെങ്ങനെയെന്നു മനസിലാക്കുകയും അത് വിജയകരമായി പ്രാവർത്തികമാക്കുകയും ചെയ്തു . " സോപ്പ് സ്റ്റോൺ " കൊണ്ടാണ് ഈ ക്ഷേത്രം നിർമിക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ളത് . മറ്റുള്ള ശിലകളിൽ ഇത്രയും സൂക്ഷ്മമായ കൊത്തുപണികൾ ചെയ്യാൻ കഴിയില്ല . ഇത് ശൈവ സങ്കല്പത്തിൽ നിർമിച്ചിട്ടുള്ള ഒരു 'ട്വിൻ ടെംപിൾ' ആണ് .' ഹൊയ്‌സാലേശ്വര ' 'ശാന്തലേശ്വര ' എന്നീ ശിവലിംഗങ്ങളാണ് സങ്കൽപം; ഒന്നിന് പൗരുഷഭാവമാണെങ്കിൽ മറ്റേതിന് സ്ത്രൈണഭാവമാണ്. രണ്ടും ഇവിടെ സമന്വയിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു . രണ്ടു ശ്രീകോവിലുകളിലും പൂജാരിമാരുണ്ട് . തൊഴുതു പ്രാർത്ഥിക്കാം കാണിക്കായിടം പ്രസാദം വാങ്ങാം . പക്ഷേ ഒട്ടും തിരക്കില്ല , കാരണം വരുന്നവരിൽ ഭൂരിഭാഗവും സഞ്ചാരികളാണ് എന്നുള്ളതാണ് . ഞാൻ തൊഴുതു, പ്രസാദവും വാങ്ങി . ഇവിടെയെത്തുന്ന എല്ലാ സഞ്ചാരികളും എന്നേ ഹൊയ്‌സാലേശ്വരന്റെ അനുഗ്രഹം കിട്ടിയവരാണ് . ശ്രീകോവിലിനു മുൻവശത്തു ഭിത്തികളിലുള്ള ദേവീരൂപങ്ങൾക്കു മാസ്മരിക ഭംഗിയാണ് .കുങ്കുമവും എണ്ണയും കലർന്ന ആ ശില്പങ്ങൾ എണ്ണ വിളക്കിന്റെ പ്രഭയിൽJജ്വലിക്കുന്നു. അതിനു സമീപത്തായി ഇരുവശങ്ങളിലും തൂണുകളുണ്ട് . കൊത്തുപണിയുടെ പാരമ്യം എന്ന് തന്നെ പറയാം ആ തൂണുകളെപ്പറ്റി . രണ്ടു ശ്രീകോവിലുകളും ഇതേ മാതൃകയിൽ തന്നെ . രണ്ടു ശ്രീകോവിലുകളും കിഴക്കോട്ടാണ് ദർശനം . പക്ഷേ പ്രധാന കവാടം വടക്കുവശത്താണ്; ഒരു വശത്തുനിന്നാണ് അകത്തേക്ക് കടക്കുന്നത് മുൻവശത്തുകൂടിയല്ല . രണ്ടു ശ്രീകോവിലുകളുടെയും അഭിമുഖമായി ഭീമാകാരമായ നന്ദിയുടെ കൽമണ്ഡപങ്ങളും കാണാം .അത്രയും വലിയ ഒരു നന്ദി വിഗ്രഹം മറ്റെങ്ങും ഞാൻ കണ്ടിട്ടില്ല! .എല്ലാ ജാതിമതസ്ഥരും വിദേശീയരും തിരക്കുപിടിച്ചു ക്യാമറയിലും മൊബൈലിലും ചിത്രങ്ങൾ പകർത്തുന്നു . ഉള്ളിലെ കാഴ്ചകൾ കണ്ടു ഞാൻ തെക്കേ വാതിലിലൂടെ പുറത്തിറങ്ങി. ശില്പങ്ങൾ ആലേഖനം ചെയ്യപ്പെട്ട വാതിലുകൾ സഞ്ചാരികളുടെ മുന്നിൽ തുറന്നു കിടക്കുന്നു . ഏകദേശം 340 ഓളം സ്തൂപങ്ങൾ ഹൈന്ദവ പുരാണങ്ങളെയും അതിലൂടെ ഐതീഹ്യങ്ങളിൽ നിറഞ്ഞ ദേവീദേവന്മാരുടെയും രാജാക്കന്മാരുടെയും റാണിമാരുടെയും കഥ പറയുന്നു. നാലു വശത്തുള്ള പുറം ചുമരുകളും ഒരു സൂചി കുത്താൻ ഇടമില്ലാത്ത രീതിയിൽ അതിസൂക്ഷ്മമായ കരവിരുതോടെ ശിൽപികൾ രാമായണം , മഹാഭാരതം , ഭാഗവതം എന്നിവയിലെ രംഗങ്ങൾ കൊത്തിയിരിക്കുന്നു .ഒരു ഗൈഡിന്റെ സഹായമില്ലാതെ അതൊന്നും മനസിലാക്കാൻ സാധാരണക്കാരായ ആർക്കും കഴിയുകയില്ല . ഞാൻ ഒരു നോർത്ത് ഇന്ത്യൻ ടൂറിസ്റ്റിന്റെ ഒപ്പം കൂടി , അവർക്കു ഗൈഡ് ഉണ്ട് .സമയം ഉച്ചയായി . നിലത്തു മുഴുവൻ കല്ലുപാകിയിരിക്കുന്നു. വെയിൽ തട്ടുന്ന തറയിൽ ചവിട്ടാൻ വയ്യ . ഭിത്തിയുടെ നിഴലുകൾ പതിഞ്ഞ തറയിൽ അത്ര ചൂടില്ല , നടക്കാം . ഞാൻ നിഴലിന്റെ മറപറ്റി നടന്നു .ഗൈഡ് ഓരോ ശില്പങ്ങളെയും പറ്റി വിവരിക്കുന്നു. സീതാപഹരണവും പാലാഴിമഥനവും രാമരാവണയുദ്ധവും അഷ്ടലക്ഷ്മിയും വ്യാസനും വാല്മീകിയുമെല്ലാം വിവരിക്കപ്പെടുന്നു . അത്തരം ഒരുപാടൊരുപാട് വിവരണങ്ങളാൽ മുഖരിതമായ വിസ്മയത്തിലൂടെ ഓരോ സഞ്ചാരിയും നടക്കുന്നു .ചരിത്രത്തോട് ആഭിമുഖ്യമുള്ള ഏതൊരു സഞ്ചാരിയുടെയും ധന്യ നിമിഷം തന്നെയാണത് . ഒരു പ്രദക്ഷിണം പൂർത്തിയാക്കി പ്രധാനകവാടത്തിലെത്തി. യാത്ര പറയാൻ സമയമായി . ഒന്നുകൂടി ഉള്ളിൽ കയറി ആ കൽത്തൂണുകൾക്കിടയിലൂടെ നടന്നു . കൊതി തീരുന്നില്ല . എടുത്ത ഫോട്ടോകൾ എല്ലാം മൊബൈലിൽ ഒന്നുകൂടി നോക്കി ചിലതൊക്കെ സുഹൃത്തുക്കൾക്ക് അയച്ചു. അൽപനേരം കല്മണ്ഡപത്തിലിരുന്നു , കണ്ണുകളടച്ചു. എനിക്ക് ഹൊയ്സാല രാജാക്കന്മാരുടെയും രാഞ്ജിമാരുടെയും മുഖം കാണാം . പടയോട്ടങ്ങളുടെ കുളമ്പടിശബ്ദം കേൾക്കാം. ക്രൂരമായ മർദ്ദനമേറ്റ ശില്പങ്ങളുടെ ദൈന്യമുഖഭാവം കാണാം .ചരിത്രത്താളുകൾ മറിയുന്ന ശബ്ദം കേൾക്കാം .അല്പനേരം ഉള്ളിൽ വിശ്രമിച്ചിട്ടു പുറത്തിറങ്ങി. ടോക്കൺ കൊടുത്തു ബാഗും ചെരിപ്പും വാങ്ങി . 5 രൂപയാണ് ഓരോന്നിനും ചാർജ് . ഇനി പുറത്തേക്കു നടക്കാതെ വേറെ നിവൃത്തിയില്ല . സമയം രണ്ടു കഴിഞ്ഞു . സന്ദർശകർ വന്നുകൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു .കുറെ നല്ല ഓർമ്മകൾ ചെപ്പിലൊളിപ്പിച്ച കാമറയുമായി ഞാൻ തിരിച്ചു പോകുന്നു . പ്രധാനവാതിലിനടുത്തെത്തി ഒന്ന് കൂടി തിരിഞ്ഞു നോക്കി , യാത്ര പറഞ്ഞു .


ഹാലേബീടു നാഗരികത അത്രകണ്ടു വ്യാപിചിട്ടില്ലാത്ത ഒരു സാധാരണ പട്ടണമാണ് . ഇറങ്ങാൻ നേരം ഒരു പുസ്തകവില്പനക്കാരൻ എന്റെ നേരെ ചില പുസ്തകങ്ങൾ നീട്ടി . വെറുതെ മേടിച്ചു മറിച്ചു നോക്കി. ഹാലേബീടു , ബേലൂർ , ശ്രവണബെലഗോള എന്നിവയുടെ ചരിത്രമാണ് . 70 രൂപയാണ് ഒരു കോപ്പിക്ക് , വില പേശിയപ്പോൾ 60 രൂപയ്ക്കു കിട്ടി . നെല്ലിപ്പുളി മുളകുപൊടി ചേർത്ത് കൊറിക്കാൻ വിൽക്കുന്ന ഒരു വൃദ്ധയെയും കണ്ടു, 10 രൂപയ്ക്കു വാങ്ങി ബാഗിൽ വെച്ചു, ബേലൂർ യാത്രയിൽ കൊറിക്കാമല്ലോ തന്നെയുള്ള ഒരു വെജിറ്റേറിയൻ ഹോട്ടലിൽ നിന്ന് ഭക്ഷണം കഴിച്ചു. മീൽസ് ആയിരുന്നു . തൈരിന്റെ കൂടെ ചേർത്തു കഴിക്കാൻ പഞ്ചസാരയും തന്നിരുന്നു. സുഖമായി ഊണു കഴിച്ചു ഹാലേബീടു ബസ് സ്റ്റാൻഡിലേക്ക് നടന്നു . അവിടെ നിന്നു ബേലൂർക്കു ബസ് കിട്ടുമെന്നാണ് കണ്ടക്ടർ പറഞ്ഞത് .അല്പനേരത്തെ കാത്തിരിപ്പിനു ശേഷം ബസ് കിട്ടി.


എടുത്തു പറയത്തക്ക പ്രത്യേകതയൊന്നും ആ യാത്രക്കില്ല. ഏകദേശം 17 കിലോമീറ്ററുള്ള ഒരു ബസ് യാത്ര , ഏകദേശം മുക്കാൽ മണിക്കൂർ. മഴ ചാറുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ബേലൂർ ബസ്‌ സ്റ്റാന്റിലെത്തി. അവിടെനിന്നു അല്പദൂരം നടക്കാനുണ്ടെന്നു കണ്ടക്ടർ പറഞ്ഞു. മഴ പെയ്തു റോഡ് സൈഡിലൊക്കെ വെള്ളം കെട്ടി കിടക്കുന്നു . അല്പം നടന്നു ഇടത്തോട്ട് തിരിഞ്ഞപ്പോൾ തന്നെ ദൂരെയായി ഒരു ക്ഷേത്രം കാണാം. മധുര ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ മാതൃകയിൽ പണിഞ്ഞ നല്ല ഉയരത്തിലുള്ള ഒന്ന് . സ്വർണ്ണ നിറമാണതിന് . ഇതുതന്നെയാവും ഞാൻ മനസ്സിലുറപ്പിച്ചു. അല്പം നടന്നപ്പോളാണ് മനസിലായത്, അത് പടിപ്പുരയാണ്; ക്ഷേത്രമല്ല ! അതൊരു കവാടം മാത്രം !! ഇത്രയും ഉയരം കൂടിയ പടിപ്പുരയുള്ള ഒരു ക്ഷേത്രമോ ? മുഹമ്മദ് ബിൻ തുഗ്ലക്കിന്റെ സൈന്യം തീയിട്ടു നശിപ്പിച്ചതെന്ന് ചരിത്രത്തിൽ എഴുതിവെയ്ക്കപ്പെട്ട പടിപ്പുരയാണോ ഇത് ? അതിശയം തോന്നി . നവീകരിക്കപ്പെട്ടതാകണം . 1117 CE ലാണ് വിഷ്ണുവർദ്ധൻ രാജാവ് ബേലൂർ ക്ഷേത്രം വിഷ്ണുദേവന് സമർപ്പിച്ചത് . 3 തലമുറകൾ 103 വർഷത്തെ പ്രയത്നം കൊണ്ടാണ് ഈ ക്ഷേത്രനിർമാണം പൂർത്തിയാക്കിയത്. യാഗാച്ചി നദിയുടെ തീരത്താണ് ക്ഷേത്രം , പക്ഷെ ക്ഷേത്രത്തിനടുത്തുനിന്നു നോക്കിയാൽ കാണുന്ന അത്രയടുത്തല്ല നദി .'ദക്ഷിണ വാരണാസി ' എന്നറിയപ്പെടുന്ന പ്രസിദ്ധമായ വൈഷ്ണവ തീർത്ഥാടന കേന്ദ്രം കൂടിയാണിത് .പടിപ്പുരയ്ക്കു പുറത്തു തന്നെ ചെരിപ്പും ബാഗും സൂക്ഷിക്കാനുള്ള കൗണ്ടർ കണ്ടു, ചെരിപ്പും ബാഗും കൊടുത്തു. അകത്തേയ്ക്കു കയറി.

നേരെ നോക്കിയപ്പോൾ തോന്നിയത് ഏകദേശം ഹാലേബീടു പോലെയുള്ള ഒരു ക്ഷേത്രം എന്നാണ് . പക്ഷേ ഹാലേബീടുവിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി ഇവിടെയൊരു സ്വർണം പൂശിയ കൊടിമരമുണ്ട്. ഒരു നാലേക്കർ വിസ്തൃതിയുള്ള ചുറ്റും ഉയരമുള്ള മതിലുകളുള്ള ഒരു ക്ഷേത്രവളപ്പായിരുന്നു അത്. അതിന്റെ പടിപ്പുരയും കൊടിമരവും നടവഴിയും ഒക്കെ ഒരു പുതുമ തോന്നിപ്പിക്കുന്നുണ്ടെങ്കിലും അകത്തേക്ക് വരുമ്പോൾ പഴമയുടെ ഗന്ധമാണ്. പുരാതന കാലത്തിന്റെ നേർക്കാഴ്ചയാണ് . അപ്പൂപ്പൻറെ ചുക്കിച്ചുളിഞ്ഞ കയ്യിലെ തൊലി സ്പർശിച്ചപോലെ ! ഇടതു ഭാഗത്തായി പടിപ്പുരയുടെ പകുതിയോളം ഉയരത്തിൽ ഒരു കൽത്തൂൺ . എന്താണതെന്ന് mമനസിലായില്ല ,ഒരുപക്ഷെ ഇവിടെ നിന്നാകാം വിളംബരങ്ങൾ പുറപ്പെടുവിച്ചിരുന്നത് . അതൊരു Self Standing Pillar പോലെ തോന്നിച്ചു .ചിലപ്പോൾ ഇവിടെയായിരുന്നിരിക്കാം സൈന്യം അണിചേർന്നിരുന്നത് . ഞാൻ ക്ഷേത്ര വാതിൽക്കലെത്തി . വാതിലിനു മുന്നിലായി ഇരുവശങ്ങളിലുമായി തറയിൽ രണ്ടു ചെറിയ സ്തൂപങ്ങൾ .പിരമിഡ് ആകൃതിയാണതിന്. പത്തടിയോളം ഉയരവുമുണ്ട് . മുകൾഭാഗം കൊത്തുപണികളോടുകൂടിയ പിരമിഡ് രൂപവും താഴെ ചതുരാകൃതിയിൽ ഒരു ചെറിയ ശ്രീകോവിലും ഉള്ളിൽ ദേവീ വിഗ്രഹവും തറയോടു ചേർന്ന് ചുറ്റും നിരവധി ആനകളുടെ രൂപവും കൊത്തിയിട്ടുണ്ട് . ആനകൾ വഹിക്കുന്നതാണെന്ന സങ്കല്പത്തിലാകാം. ഇതേ മാതൃകയിലുള്ള രണ്ടെണ്ണം കൂടി വാതിലിനോട് ചേർന്നും സ്ഥാപിച്ചിട്ടുണ്ട്. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ നാലു വശങ്ങളിലും , ക്ഷേത്രക്കുളക്കടവിലും ഇത്തരം സ്തൂപങ്ങൾ പിന്നീട് കണ്ടു .ഹാലേബീടു പോലെ ക്ഷേത്ര ഭിത്തികൾ മുഴുവൻ ശില്പങ്ങളില്ല. ഭിത്തികൾ ഒരു പ്രത്യേക രീതിയിലുള്ള കൊത്തുപണികൾ കൊണ്ട് ആകർഷകമാക്കിയിരിക്കുന്നു . രാമായണം , മഹാഭാരതം,പുരാണം എന്നിവയിലെ രംഗങ്ങൾ ആലേഖനം ചെയ്തിരിക്കുന്നു. മേൽക്കൂരയുടെ അഗ്രഭാഗത്തു ദേവീ സങ്കല്പങ്ങളുടെ പല രൂപങ്ങൾ കമാനാകൃതിയിൽ കൊത്തിയ കല്ലുകൊണ്ടുള്ള ഫ്രെമിനുള്ളിൽ ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഒന്നരയടി വലിപ്പമേയുള്ളു .ഫ്രെയിമിനും ദേവീ രൂപത്തിന്റെ ശരീരത്തിനും തമ്മിലുള്ള ഇടകളിൽ ശൂന്യതയാണ്; നടരാജവിഗ്രഹത്തിന്റേതു പോലെ! അവിടെ ചെല്ലുന്ന എല്ലാ സന്ദർശകരും ആ ദേവീ രൂപങ്ങളുടെ ഭംഗി കണ്ട് അതിശയിക്കും , എനിക്കുറപ്പാണ് .ഞാൻ അകത്തേക്ക് കടന്നു . ഹാലേബീടുവിന് ഉള്ളിൽ ഇരുട്ടു നിറഞ്ഞ ശാന്തതയാണെങ്കിൽ ഇവിടെ അല്പം ബഹളമയമാണ് ,കുറെ സന്ദർശകരുണ്ട്. കയറിച്ചെല്ലുന്നതു ചെന്നകേശവ ശ്രീകോവിലിനു മുന്നിലേക്കാണ്. ഇത് വൈഷ്‌ണവ സങ്കല്പത്തിലുള്ള ക്ഷേത്രമാണ് .എടുത്തു പറയേണ്ട പ്രത്യേകത അവിടെയുള്ള കരിങ്കൽത്തൂണുകളാണ്. അപാരമായ ശില്പ വൈദഗ്ദ്യം വിരിഞ്ഞ കൽത്തൂണുകൾ. ഹാലേബീടുവിലെ തൂണുകളെ ഇതുമായി താരതമ്യപ്പെടുത്താൻ പറ്റില്ല .അത്ര ഗംഭീരവും സൂക്ഷ്മവുമായ കൊത്തുപണികളാണ്. നിരവധി നാഗങ്ങൾ ഇഴപിരിഞ്ഞതുപോലെയുള്ള ഒരു തൂണ് വളരെ ആകർഷകമാണ്. അതുപോലെ തന്നെ നൃത്തം ചെയ്യുന്ന ഒരു ദേവതയുടെ രൂപം ചേർത്തുവെച്ചതുപോയിലെയുള്ള ഒരു തൂണും. ദേവീരൂപം മൊത്തത്തിൽ തൂണിൽ നിന്ന് പുറത്തേക്കു നിൽക്കുന്നു ,എന്തൊരു കരവിരുതാണിത് ! അതിന്റെ മുന്നിൽ നിന്ന് ഫോട്ടോ എടുക്കാൻ സന്ദർശകരുടെ തിരക്കാണ് .അൽപനേരം കാത്തുനിന്നു ഞാനും ഫോട്ടോ എടുത്തു. തൊഴുതു പ്രസാദം വാങ്ങിച്ചു .ഹാലേബീടുവിലെപ്പോലെതന്നെ ശ്രീകോവിലിന്റെ മുന്നിൽ ഇരുവശങ്ങളിലുമായി ദേവീരൂപങ്ങൾ ആലേഖനം ചെയ്തിരിക്കുന്നു. മുകൾ ഭാഗത്തു ഇരുവശങ്ങളിലും ചിന്നം വിളിക്കുന്ന ആനകളുടെ രൂപങ്ങൾ കൊത്തിയിരിക്കുന്നു . മുകളിലായി ദേവീരൂപം ; എത്ര സുന്ദരമാണാ കാഴ്ച !. ഞാൻ പുറത്തേക്കു നടന്നു . വലതുവശത്തായി ഒരു ചില്ലുപെട്ടിയിൽ രണ്ടു വലിയ പാദുകങ്ങൾ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്നു , കറുപ്പു നിറത്തിലുള്ള തുകൽ കൊണ്ട് ഉണ്ടാക്കിയവ. മനുഷ്യർക്കു വേണ്ടതിന്റെ ഇരട്ടി വലിപ്പത്തിലുള്ളതാണത് .അതിൽ സന്ദർശകർ കാണിക്കയിടുന്നുണ്ട് . അതിന്റെ തൊട്ടടുത്ത് തന്നെ എഴുതലയുള്ള ഒരു നാഗവിഗ്രഹം.നാഗത്തിന്റെ ഉടൽ ചുരുണ്ടിരുന്നിട്ട് പത്തി ഉയർത്തിയ രീതിയിലാണ് വിഗ്രഹം .4 അടിയോളം ഉയരമുണ്ടതിന് .ചെമ്പോ പിച്ചളയോ അല്ലെങ്കിൽ ഏതെങ്കിലും ലോഹസങ്കരമോ ആകാം . പത്തിയിലും ശിരസ്സിലും അലങ്കാരങ്ങളുണ്ട് . അതിന്റെ മുന്നിൽനിന്നു ഫോട്ടോയെടുക്കാനും മറ്റും തിരക്കാണ്. ഞാനാ തൂണിൽ കൊത്തിയ ദേവീവിഗ്രഹത്തെ വീണ്ടും നോക്കിയിട്ട് പുറത്തേക്കു നടന്നു .എത്ര കണ്ടിട്ടും മതിവരുന്നില്ല തൂണിൽ വിരിഞ്ഞ ആ ദേവീ ശിൽപത്തെ ! പുറത്തേക്കിറങ്ങുന്നതു പടിഞ്ഞാറോട്ടാണ്. ഇറങ്ങിവന്നു തിരിഞ്ഞു നോക്കുമ്പോൾ ഒരു ഗംഭീര കാഴ്ചയാണ് . ഒട്ടനവധി ആനകൾ വഹിക്കുന്ന ഒരു കൊട്ടാരം പോലെ വിസ്മയിപ്പിക്കുന്ന കൊത്തുപണികളുമായി ചെന്നകേശവ ക്ഷേത്രം . അതിന്റെ മേൽക്കൂര ഒരു ചക്രത്തിന്റെ പല്ലുകൾ പോലെ ത്രികോണാകൃതിയിൽ വിരിഞ്ഞു നിൽക്കുന്നു . ഒട്ടനവധി ആനകളുടെ രൂപങ്ങൾ താഴെ തറക്കു മുകളിൽ ഒരു നിരയായ് കൊത്തിയിരിക്കുന്നു.

ചെന്നകേശവ ക്ഷേത്രത്തിനടുത്തു തന്നെ ചെന്നിഗാരായ ക്ഷേത്രവുമുണ്ട്. രാഞ്ജിയായിരുന്ന ശാന്തല ദേവിയാണ് ആ ക്ഷേത്രം പണികഴിപ്പിച്ചത്. തെക്കുവശത്തു നാലു തൂണുകളുള്ള ഒരു കല്മണ്ഡപമാണ്. ഇരുപത്തടിയോളം ഉയരമുണ്ടതിന് . അവിടെ ആളൊന്നുമുണ്ടായിരുന്നില്ല . കുറച്ചു നേരം അവിടെ പോയിരുന്നു. ഏതോ കാലത്തിന്റെ സ്മാരകങ്ങളായ കുറെ ചരിത്രശില്പങ്ങൾ ചുറ്റും. എത്രയോ രാജാക്കന്മാർ നടന്ന വഴിയാണ് ചുറ്റും! എത്രയോ രാജവിളംബരങ്ങളും ഉത്തരവുകളും കേട്ട ശില്പങ്ങളാണ് ചുറ്റും! ഇവിടെയുള്ള ഈ മനോഹരശില്പങ്ങളും അക്രമിക്കപ്പെട്ടതാണോ ? മോഷ്ടിക്കാൻ ശ്രമിക്കപ്പെട്ടതാണോ ? അതെ എന്നാണ് ചരിത്രം പറയുന്നത് .

കല്മണ്ഡപത്തിന്റെ അപ്പുറത്തു പടിഞ്ഞാറു വശത്തായി ഒരു ചെറിയ ക്ഷേത്രമുണ്ട് ; വീരനാരായണ ക്ഷേത്രം .ഭിത്തികളിൽ വൈഷ്‌ണവ ശൈവ സങ്കല്പങ്ങളും പാർവതി , സരസ്വതി , ബ്രഹ്മാവ് , ഭൈരവൻ , മഹിഷാസുരമർദ്ധിനി എന്നീ ദേവീദേവന്മാരുടെ രൂപങ്ങളും ഭഗദത്തനുമായുള്ള ഭീമൻറെ മല്ലയുദ്ധത്തിന്റെ രംഗവും കൊത്തിയിരിക്കുന്നു . പ്രവേശനകവാടത്തിനടുത്തു തെക്കു കിഴക്കേ മൂലയിലായി വലിയ ഒരു ധാന്യപ്പുര, അടുക്കള എന്നിവ. ഇതും കിഴക്കു വടക്കു മൂലയിലുള്ള ക്ഷേത്രക്കുളവും ബല്ലാല -II എന്ന രാജാവ് 1175 CE ൽ പണികഴിപ്പിച്ചതാണ് .വടക്കുവശത്തേക്കു നീങ്ങി ക്ഷേത്രക്കുളത്തിനു നേർക്ക് നടന്നു . നടന്നു പാതിവഴിയെത്തുമ്പോൾ ക്ഷേത്രം മുഴുവനായും വടക്കു നിന്ന് കാണാം . സന്ദർശകർ നടപ്പാതയിലൂടെ നടന്ന് ഈ ദൃശ്യവിസ്മയത്തിനു സാക്ഷികളാകുന്നു . ക്ഷേത്രക്കുളത്തിനടുത്തെത്തി . ഒരു സാധാരണ ക്ഷേത്രക്കുളത്തിൽ വലിപ്പമേയുള്ളു ഇതിനും. " കല്യാണി" എന്നാണ് ആ കുളത്തിന്റെ പേര് .പിരമിഡ് ആകൃതിയിലുള്ള സ്തൂപങ്ങൾ രണ്ടുവശത്തുമുണ്ട് .ആറടിയിലധികമുയരമുള്ള ചുറ്റുമതിൽ കൊണ്ട് കുളം സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. സന്ദർശകർക്ക് പ്രവേശനമില്ല . നിർമിതിയുടെ പ്രത്യേകതകൊണ്ട് പറഞ്ഞറിയിക്കാനാവാത്ത പ്രൗഢിയും ഭംഗിയുമാണ് ഈ ക്ഷേത്രക്കുളത്തിന് . ഇതിൽ ചെന്നകേശവ ദേവൻറെ വിഗ്രഹം നീരാടിയിട്ടുണ്ടാകുമോ? ചെന്നകേശവൻ എന്ന വാക്കിന്റെ അർത്ഥം സുന്ദരനായ കേശവൻ(വിഷ്ണു ) എന്നാണ്. ആ സൗന്ദര്യസാമീപ്യം കൊണ്ടാണോ ഈ ക്ഷേത്രക്കുളത്തിന് ഇത്ര ഭംഗി കൈവന്നത് ?

ഒരു പ്രദക്ഷിണം മുഴുമിപ്പിച്ചു വീണ്ടും ക്ഷേത്രത്തിനു മുൻപിലെത്തി . വിദേശീയരും ഗൈഡുകളുമടങ്ങുന്ന സംഘങ്ങൾ വന്നുകൊണ്ടിരിക്കുന്നു . നേർത്ത മഴ പെയ്തുതുടങ്ങി. സന്ധ്യയാകുന്നു, തിരിച്ചുപോകുവാൻ സമയമായി. മുൻപിലെത്തി ഒന്നുകൂടി തൊഴുതു വണങ്ങി ;ഇനി ഇങ്ങോട്ടു വരാൻ അവസരമുണ്ടാകുമോ എന്ന് അറിയില്ലല്ലോ. തിരിച്ചിറങ്ങുമ്പോൾ പടിപ്പുരയെത്തുന്നതിനു മുൻപ് ഒന്നുകൂടി തിരിഞ്ഞു നോക്കി ആ ശില്പവിസ്മയത്തെ. കല്മണ്ഡപത്തിനും , ഒറ്റക്കൽതൂണിനും ശില്പങ്ങൾക്കമെല്ലാം സന്ധ്യ കുങ്കുമം തൂവിയതുപോലെ. ഈ മഴയിൽ കുങ്കുമമലിഞ്ഞു ശില്പങ്ങളെ അരുണാഭമാക്കട്ടെ ! ഇവയെല്ലാം അനശ്വരമായി തന്നെ നിലനിൽക്കട്ടെ ! ടോക്കൺ കൊടുത്തു ബാഗും ചെരുപ്പും വാങ്ങി തൊട്ടു മുന്നിലായി കണ്ട ബേക്കറിയിൽ നിന്നും ഒരു ചായ കുടിച്ചു, കുറെ യാത്ര ചെയ്യാനുള്ളതല്ലേ. എന്നിട്ട് ബസ് സ്റ്റോപ്പ് ലക്ഷ്യമാക്കി നടന്നു . ഇവിടെനിന്നു 40 KM ബസിൽ യാത്ര ചെയ്തു ഹസ്സനിലെത്തി അവിടെനിന്നു ബസിൽ ബാംഗ്ലൂർക്കു പോകണം .ട്രെയിൻ സമയത്തിന് (4 .50 PM ന് ) ഹസ്സനിലെത്താൻ പറ്റുമോ എന്ന് ഉറപ്പില്ലാഞ്ഞതിനാൽ ട്രെയിൻ ബുക്ക് ചെയ്തിട്ടില്ല , അത് നന്നായി. സമയം ഏഴു കഴിഞ്ഞു . ഏകദേശം 10 .30 PM ന് ബാംഗ്ലൂർ എത്തുമായിരിക്കും .നാളെ ഓഫീസിൽ പോകേണ്ടതാണ് . എന്തായാലും ഈ ദിവസം ധന്യമായി , ഓർമയുടെ ചെപ്പിലേക്ക് ഒരു മുത്തുകൂടി .അല്പദൂരമേയുള്ളൂ ബേലൂർ ബസ് സ്റ്റാൻഡിലേക്ക് , പിന്നിൽ ബേലൂർ ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പടിപ്പുര അകന്നു മറയുന്നു .


* * *

യാത്ര തുടരുന്നു

പാൽക്കാരന്റെ ബെല്ലടി കേട്ടാണ് ഞാൻ   ഉണർന്നത് . ക്ലോക്കിലേക്കു നോക്കി , സമയം ആറര കഴിഞ്ഞു , മേശപ്പുറത്തു ചായ മൂടി വെച്ചിട്ടുണ്ട് . മുഖം കഴുകി ചായ എടുത്തു സിറ്റൗട്ടിൽ പോയി ഇരുന്നു . അനിത ഒരു കയ്യിൽ പാൽപാത്രവും മറ്റേ കയ്യിൽ ന്യൂസ്പേപ്പറുമായി നടന്നു വരുന്നു . വരുന്ന വഴിയിൽ ഗാർഡൻ മൊത്തം സൂക്ഷ്മനിരീക്ഷണം നടത്തുന്നുണ്ട് . അടുത്ത് വന്നു പേപ്പർ എന്റെ നേരെ നീട്ടി , ഞാൻ അത് വാങ്ങിച്ചു .

" എത്ര തവണയായെന്നറിയോ  ആ വാടാമല്ലി  ചെടി ഇവിടത്തെ കോഴി കൊത്തി മുറിച്ചിടുന്നത് ? അപ്പുറത്തെ നീന തോമസിന്റെ ഗാർഡൻ ഒന്ന് കാണണം . പറഞ്ഞിട്ടെന്താ ഇവിടെ കോഴികൾ ഗാർഡനിലല്ലേ കിടപ്പ് " അവൾ ഇത് പറഞ്ഞു പാൽപാത്രം ടീപ്പോയിൽ വെച്ചിട്ടു ഗാർഡനിലേക്കു പോയി . താഴെവീണ ചെടിയുടെ തണ്ട് ഒരു കമ്പുകൊണ്ടുയർത്തിവെച്ചു . തിരികെ വന്ന് മണ്ണ് പുരണ്ട കൈ കൊണ്ട് പാൽപാത്രം എടുത്തു അടുക്കളയിലേക്കു പോയി . വാതിലോളം നടന്നിട്ടു തിരിഞ്ഞു നിന്നു ചോദിച്ചു .

" ഇന്നെന്താ വേണ്ടത് ദോശയോ ഇഡ്ഡലിയോ ?

" ദോശ " അയാൾ  പറഞ്ഞു.

" ഓ ഈ ദോശപ്രേമം എന്നാണാവോ ഒന്ന് അവസാനിക്ക" ചിരിച്ചുകൊണ്ട് അവൾ അകത്തേക്കു പോയി .

നല്ല കടുപ്പമുള്ള ചായയാരുന്നു , കുടിച്ചപ്പോൾ ആ ഉറക്കച്ചടവ്‌ അകെ മാറി . ഒരു സിഗരറ്റ് കത്തിച്ചു രണ്ടു പുകയൂതി . ന്യൂസ്  പേപ്പർ ഹെഡ്‍ലൈൻസ് മാത്രം ഒന്ന് ഓടിച്ചു നോക്കി .

അകത്തു നിന്ന് മൊബൈൽ  ഫോൺ ബെല്ലടിക്കുന്നു .

' മേഘ ഓഫീസ് " എന്ന അക്ഷരങ്ങൾ സ്‌ക്രീനിൽ കാണം , പ്രൊഫൈൽ പിക്ചർ ഇല്ല. പക്ഷെ മനസ്സിൽ വ്യക്തമായ ചിത്രം തെളിഞ്ഞു . കാൾ എടുത്തു .

" ഹലോ ഗുഡ് മോർണിംഗ് , നേരത്തെ എണീക്കുന്ന പരിപാടി ഒക്കെ ഉണ്ടോ ? കൊള്ളാമല്ലോ " തമാശ രൂപേണ അവൾ പറഞ്ഞു .

" ഗുഡ് മോർണിംഗ് " ഞാൻ  അല്പം ഗൗരവത്തിൽ തന്നെ പറഞ്ഞു .

" ഇന്ന് എം ജി റോഡ് വഴിയാണ് പോകുന്നതെങ്കിൽ സിറ്റി സെന്റർ നടുത്തു ഞാനുണ്ടാകും , ഒരുമിച്ചു പോകാം. എന്റെ ഒരു ക്ലയന്റ്നെ കാണാൻ രാവിലെ ഞാൻ അവിടെ പോകുന്നുണ്ട് "  അവൾ വല്യ താല്പര്യത്തോടെ പറഞ്ഞു .

ഞാൻ  ഒന്നും മിണ്ടിയില്ല .

" ഇതെന്താ ഒന്നും മിണ്ടാത്തത് ? ഞാൻ രാവിലെ വിളിച്ചു ശല്യപ്പെടുത്തിയോ"
 പരിഭവം കലർന്ന സ്വരത്തിൽ അവൾ ചോദിച്ചു .

" ഞാൻ ഇറങ്ങുമ്പോൾ വിളിക്കാം , ഇന്ന് കുറച്ചു ലേറ്റ് ആകുമെന്നു തോന്നുന്നു റെഡി അകാൻ നോക്കട്ടെ " ഇത്രയും പറഞ്ഞു ഞാൻ  ഫോൺ കട്ട് ചെയ്തു .

ആകപ്പാടെ മൂഡ് ഓഫ് ആയതുപോലെ ..

"അതെ ഈ മാസത്തെ കാഷ്വൽ ലീവ് രണ്ടു മൂന്നു ദിവസം നേരത്തെ ഒന്ന് പറയണം കേട്ടോ . നമുക്ക് വല്യമ്മയുടെ അടുത്തൊന്നു പോണം . എത്ര നാളായി സുഖമില്ലാതെ ഇരിക്കുന്നു " അനിത ചൂട് ദോശ പ്ലേറ്റിലേക്കു ഇട്ടുകൊണ്ട് പറഞ്ഞു .

" പറയാം " കറി പാത്രത്തിൽ നിന്ന് ചട്നി കോരിയിട്ടുകൊണ്ട് ഞാൻ  മറുപടി പറഞ്ഞു .

" എന്താ അകെ സുഖമില്ലാത്ത  പോലെ " അവൾ എന്റെ  മുഖത്തേക്കുനോക്കികൊണ്ടു ചോദിച്ചു .

" ഏയ്  ഒന്നുമില്ല, നിനക്ക് വെറുതെ തോന്നുന്നതാ "   മനസ്  അല്പം മുൻപ് മേഘ ചെയ്ത കാളിന്റെ പിറകെയാണെന്നു പുറമെ കാണിക്കാതെ ഞാൻ  പ്രാതൽ മുഴുവൻ കഴിച്ചു എണീറ്റു .

" ഒന്നുമില്ലാതെയല്ല , ഇന്നലെ എപ്പോഴാ വന്നത് . എന്നും കാണും ഓരോ കാരണങ്ങളും ഓരോ പാർട്ടികളും. നേരം തെറ്റി ഭക്ഷണവും പിന്നെ ഉറക്കവും , എങ്ങനെ ക്ഷീണം ഇല്ലാതിരിക്കും . ഞാൻ ഒന്നും പറയുന്നില്ല  " ഇത്രയും പറഞ്ഞു അവൾ അകത്തേക്ക് പോയി .

ഞാൻ  ഡ്രസ്സ് ചെയ്യുന്നതിനിടയിൽ അവൾ ലഞ്ച് ബോക്സ് പാക്ക് ചെയ്തു ബാഗിൽ വെച്ചിരുന്നു .

" എന്തിനാ ഈ പ്യുവർ  കോട്ടൺ ഷർട്ട് വാങ്ങുന്നത് ? എത്ര അയൺ ചെയ്താലും ചുളുക്കു പോകില്ല , ദാ നോക്കിയേ " അവൾ ഷർട്ടിന്റെ  തോൾഭാഗത്തെ ചുളിവുകൾ കാണിച്ചുകൊണ്ട് പറഞ്ഞു .

" ഇനി ഒന്നിനും സമയമില്ല , ഞാൻ ഇറങ്ങട്ടെ " ഇത്രയും പറഞ്ഞു ഞാൻ  കാർ  പോർച്ചിലേക്കു ഇറങ്ങി കാർ സ്റ്റാർട്ട് ചെയ്തു . അനിത ബാഗ് ഫ്രണ്ട് സീറ്റിൽ ചാരി വെച്ചു .

റോഡിലേക്കു ഇറങ്ങുമ്പോൾ അവൾ ഗേറ്റ് അടക്കുന്നത് കാണാമായിരുന്നു . മനസ് അകെ കലങ്ങിയിരിക്കുന്നു . ഞാൻ  ഒരു സിഗരറ്റു കൂടി കത്തിച്ചു , പുകയൂതി . ട്രാഫിക് തീരെ ഇല്ല. സുഖമായി ഡ്രൈവ് ചെയ്യാം .

അനിത ജീവിതത്തിലേക്ക് വന്നിട്ട് ഇപ്പോൾ ഒന്നര വർഷമായി . എന്തെങ്കിലും തരത്തിൽ ഒരു പിണക്കം ഉണ്ടായതായി ഇതുവരെ ഓർമയില്ല . പിന്നെ എവിടെയാണ് പ്രശ്നങ്ങളുടെ തുടക്കം . ഞാൻ സ്വയം ചിന്തിച്ചു . മേഘ തന്റെ ഓഫീസിലേക്ക് ട്രാൻസ്ഫർ ആയി വന്നപ്പോളാണോ ? താൻ വിവാഹിതൻ ആണെന്ന് അവൾക്കു അറിവുള്ളതല്ലേ ? ഞങ്ങൾ തമ്മിൽ വെറും സഹപ്രവർത്തകർ എന്നതിൽ കവിഞ്ഞു ഒന്നും ഉണ്ടായിരുന്നില്ലല്ലോ ? പിന്നെ എവിടെയാണ് തെറ്റ് പറ്റിയത് ?

ഒരു ഒഫീഷ്യൽ ടൂറിന്റെ ഭാഗമായാണ് കൂനൂരിലേക്കു പോകേണ്ടിവന്നത് . ജോസഫ് സാറാണ് മേഘയെ കൂടെ അയച്ചത് . പറഞ്ഞത് ഇന്നും ഓർക്കുന്നു
"എടോ ആ പുതുതായി വന്ന കുട്ടിയെ കൂടെ ടീമിൽ ഉൾപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട് , കുറച്ചു ഫീൽഡ് എക്സ്പീരിയൻസ് ആകട്ടെ , കാര്യങ്ങൾ ഒക്കെ ഒന്ന് പഠിക്കട്ടെ" എല്ലാം ചോദിക്കാനും മനസിലാക്കാനും ആദ്യ ദിവസം മുതൽ അവൾ കാണിച്ച ചുറുചുറുക്കും ഉത്സാഹവും എന്നെ ആകർഷിച്ചിരുന്നു . ഒഴിവുസമയങ്ങളിൽ കൂനൂരിലെ തേയിലത്തോട്ടങ്ങൾക്കിടയിലൂടെ ചിലപ്പോഴൊക്കെ ഒരുമിച്ചു നടന്നു, മഞ്ഞുമൂടിയ മലകളുടെ സൗന്ദര്യം കണ്ടു വിസ്മയിച്ചു . ചുരുങ്ങിയ ദിവസങ്ങൾക്കുള്ളിൽ തന്നെ ഒരു നല്ല സൗഹൃദം ഞങ്ങൾക്കിടയിൽ രൂപപ്പെട്ടു . തണുത്തുറഞ്ഞ പ്രഭാതങ്ങളിൽ  ഗാർഡനിൽ ഇരുന്നു ചൂട് ചായ കുടിച്ചു . അന്നേതോ ഒരു ദിവസം രാവിലെയാണ് അവൾ ഭർത്താവുമായി വേർപിരിഞ്ഞ കാര്യം വളരെ വിഷമത്തോടെ പറഞ്ഞത് .  വിഷമിക്കേണ്ട എന്ന് പറഞ്ഞു ആശ്വസിപ്പിക്കാനാണ് തോളിൽ കൈ വെച്ചത് .പക്ഷെ ദുഖാർത്തമായ ആ കണ്ണുകൾ എന്നെ നോക്കിയതും എന്റെ നെഞ്ചിലേക്കു ചാഞ്ഞു . എന്റെ ഷർട്ട് കണ്ണുനീര് പടർന്നു നനയുന്നത് അറിഞ്ഞു , ചേർത്തുപിടിക്കാതിരിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല എന്നുള്ളതാണ് സത്യം.

അതൊരു ബന്ധത്തിലേക്ക് വഴിമാറാൻ അധികം സമയം വേണ്ടിവന്നില്ല. കൂനൂരിൽ നിന്ന് മടങ്ങുന്ന അന്ന് രാവിലെ ആകെ വല്ലായ്മ തോന്നി . വേണം എന്ന് വെച്ച് സംഭവിച്ചതല്ല , ജീവിതത്തിന്റെ ഒഴുക്കിൽ എവിടെയോ ബന്ധിപ്പിക്കപ്പെട്ടു പോയി . ഞാൻ ചെന്നപ്പോൾ അവൾ സാധനങ്ങൾ പാക്ക് ചെയ്യുകയായിരുന്നു .ജീവിതത്തിന്റെ നടുക്കടലിൽ ഒറ്റപ്പെട്ടുപോയ ഒരു സ്ത്രീയ്‌ക്കു പ്രതീക്ഷ നൽകി വഞ്ചിച്ച പോലെ എനിക്ക് തോന്നി . എനിക്ക് ഇവളോട് ഇനി എങ്ങനെ നീതി കാണിക്കാൻ കഴിയും? ഈ അദ്ധ്യായം  മറക്കുകയല്ലാതെ എന്റെ മുൻപിൽ മറ്റു മാർഗങ്ങളില്ല .

" റെഡി ആയി കഴിഞ്ഞോ ? നമുക്ക് പോകാൻ സമയം ആയി " ഞാൻ അല്പം മടിയോടെ പറഞ്ഞു .

" ഞാൻ എപ്പോഴേ റെഡി , പാക്കിങ്ങു  തീരാൻ ഒരു അഞ്ചു മിനിറ്റ് അത്രേ ഉള്ളു " അവൾ ഉത്സാഹത്തോടെ പറഞ്ഞു .

" ഞാൻ അകെ മൂഡ് ഓഫ് ആണ് മേഘ , എനിക്ക് ഞാൻ തന്നോടെന്തോ തെറ്റ് ചെയ്തപോലെ ഒരു തോന്നൽ " പറയണമെന്ന് വെച്ച് തന്നെ ഞാൻ പറഞ്ഞു\
ആ ദുഃഖഭാരം ഇറക്കിവെച്ചു .

എന്റെ മുഖത്തേക്ക് സൂക്ഷിച്ചു നോക്കിയിട്ടാണവൾ മറുപടി പറഞ്ഞത് , എന്നെ ശരിക്കും മനസിലാക്കിയതുപോലെ.

" വിഷമിക്കേണ്ട , ഞാൻ ഒരു ബാധ്യതയാകില്ല. ഒരാളോട് സ്നേഹം തോന്നുന്നത് തെറ്റാണെന്നു ഞാൻ എവിടെയും പഠിച്ചിട്ടില്ല "

യാത്രാ മദ്ധ്യേ ഞങ്ങൾ പ്രത്യേകിച്ചൊന്നും സംസാരിച്ചിരുന്നില്ല. അത്ര കഴിഞ്ഞുള്ള രണ്ടുമൂന്നു  ദിവസം ഓഫീസിലും ഒന്ന് വിഷ് ചെയ്യുന്നതല്ലാതെ കാര്യമായി ഒന്നും ചോദിച്ചില്ല . അവൾക്കെന്തോ ഒരു വിമുഖതയോ ദുഖമോ ഉണ്ടെന്നു തോന്നി എങ്കിലും മനഃപൂർവം ഒന്നും ചോദിച്ചില്ല . പിന്നെ എന്തിനാണാവോ ഇന്ന് രാവിലെ സിറ്റി സെന്ററിന്റെ അടുത്ത് കാണാമെന്നു പറഞ്ഞത് ? ആലോചിച്ചിട്ട് ഒരു ഉത്തരവും കിട്ടുന്നില്ല . രണ്ടു സിഗ്നൽ കഴിഞ്ഞാൽ സിറ്റി സെന്റര് ആയി . വരാമെന്നു ഞാൻ വിളിച്ചു പറഞ്ഞിട്ടില്ല , കാത്തു  നില്കുന്നുണ്ടാകുമോ ആവോ.

സിറ്റി സെന്റർ ആയപ്പോൾ വണ്ടി സ്ലോ ചെയ്തു . ബസ് സ്റ്റോപ്പിന്റെ ഭാഗത്തേക്ക് നോക്കി. മേഘ അവിടെ നില്പുണ്ടായിരുന്നു . "ഈശ്വരാ എന്തിനാണാവോ കാണണം എന്ന് പറഞ്ഞത് ?" ഉത്തരം കിട്ടാത്ത ആ ചോദ്യം മനസ്സിൽ നിറഞ്ഞു ; പരിഭ്രമവും. അവൾ എന്റെ വണ്ടി കണ്ടു എന്ന് മനസിലായി. ഞാൻ കൈ പുറത്തിട്ടു അവിടെത്തന്നെ നില്ക്കാൻ ആഗ്യം കാണിച്ചു , എന്നിട്ടു റോഡ് സൈഡിൽ എവിടെയെങ്കിലും പാർക്കിംഗ് കിട്ടുമോ എന്ന് നോക്കി. ഇഷ്ടം പോലെ പാർക്കിംഗ് സ്പേസ് ഉണ്ട് . സാധാരണ അടുത്തെങ്ങും ഈ സമയത്തു പാർക്കിംഗ് കിട്ടാറില്ല .ഇന്ന് ട്രാഫിക്കും ഇല്ല തിരക്കും ഇല്ല , അതിശയം തോന്നി . വണ്ടി പാർക്ക് ചെയ്തിട്ട്  അവൾക്കടുത്തേയ്ക്ക് ചെന്നു .

അവൾ സന്തോഷവതിയായിരുന്നു . അൽപ നേരം ഞങ്ങൾ മുഖത്തോടു മുഖം നോക്കി നിന്നു .എന്താണ് ചോദിക്കേണ്ടത് എന്നെനിക്ക് അറിയില്ലായിരുന്നു. അതറിഞ്ഞിട്ടെന്നോണം അവൾ തന്നെ മൗനം ഭേദിച്ചു .

" ഇന്ന് കുറച്ചു നേരം രാവിലെ ഒന്ന് ഫ്രീ അകാൻ പറ്റുമോ ? " അവൾ ഉദ്യോഗം നിറഞ്ഞ കണ്ണുകളോടെ ചോദിച്ചു .

" എന്തിനാണ് ? " ഉള്ളിലെ പരിഭ്രമം പുറത്തു  കാണിക്കാതെ ഞാൻ തിരിച്ചു ചോദിച്ചു .

ഞാനൊരിക്കലും പ്രതീക്ഷിക്കാത്ത ഒരു മറുപടി ആണവൾ തന്നത് .അത് കേട്ടതും ഞാൻ അടിമുടി വിയർത്തുപോയി .

" എനിക്ക് നിങ്ങളുടെ വീട്ടിൽ ഒന്ന് വരണം  അനിതയെ ഒന്ന് കാണണം അല്പം സംസാരിക്കണം  കുറെ ദിവസമായുള്ള  ചിന്തയാണ് " അവൾ ഒരു അപേക്ഷയെന്നോണമാണത് പറഞ്ഞത് .

 മനസ് വികാരാധീനമായതിന്റെ ലക്ഷണം മുഖത്ത് കാണാമായിരുന്നു . ഞാനാകപ്പാടെ പകച്ചു . ഇവൾ ഇതെന്തിനുള്ള പുറപ്പാടാണ് ? എന്തിനു ഇവൾ അനിതയെ കാണണം ? എല്ലാം തുറന്നു പറഞ്ഞു എന്നെ അവളിൽ നിന്നകറ്റി സ്വന്തമാക്കാനുള്ള തന്ത്രമാണോ ? വീട്ടിൽ വരണമെന്ന് പറഞ്ഞ ഒരാളോട് എങ്ങനെ അപമര്യാദയായി പെരുമാറാൻ കഴിയും . ജോസഫ് സാറിനെപ്പോലെയുള്ള ഞാൻ ബഹുമാനിക്കുന്ന  വ്യക്തി  പരിചയപ്പെടുത്തിയ കുട്ടിയാണ് . എന്തായാലും ചോദിച്ച സ്ഥിതിക്ക് ഒഴിവുകഴിവു പറഞ്ഞു ഒഴിഞ്ഞു മാറുന്നത് മര്യാദയല്ല .

"ഇത്  രാവിലെ വിളിച്ചപ്പോൾ പറഞ്ഞെങ്കിൽ എനിക്ക് ഈ അനാവശ്യ യാത്ര ഒഴിവാക്കാമായിരുന്നു, തനിക്കു നേരെ അങ്ങോട്ട് വന്നാൽ മതിയാരുന്നു  " ഞാൻ ഒരു നീരസം ഒളിഞ്ഞ രീതിയിൽ മറുപടി പറഞ്ഞു . ഒഴിവായി പോകുന്നെങ്കിൽ പൊയ്ക്കോട്ടേ എന്ന് കരുതി . പക്ഷെ അവൾ അത് തമാശയാക്കി മാറ്റി .

" ഫോൺ വിളിച്ചാൽ സംസാരിക്കുന്നവരോടല്ലേ ഇതൊക്കെ പറയാൻ പറ്റൂ ? ഇന്ന് രാവിലെ വിളിച്ചപ്പോൾ ഒന്നും പറയാതെ ഫോൺ കട്ട് ചെയ്ത ആളാണ് ഈ പറയുന്നത് " അവൾ ചിരിച്ചു കൊണ്ട് പറഞ്ഞു .

എനിക്കു ചിരി വന്നില്ല . ഇവൾ ഇതെന്തിനുള്ള പുറപ്പാടാണെന്നു മാത്രം മനസിലായില്ല .എന്തോ മനസ്സിൽ കരുതിയിട്ടുണ്ടെന്നു തീർച്ചയാണ് .ഇനിയിപ്പോൾ ആലോചിച്ചിട്ട് കാര്യമില്ല പോയേക്കാം എന്ന് തീരുമാനിച്ചു. ഞങ്ങൾ അല്പം നടന്നു വണ്ടി പാർക്ക് ചെയ്ത സ്ഥലത്തെത്തി ഞാൻ വണ്ടി സ്റ്റാർട്ട് ചെയ്തു .അവൾ മുൻപിലെ ഡോർ തുറന്നു എന്റെ തൊട്ടടുത്തായി ഇരുന്നു .അൽപനേരം ഒന്നും സംസാരിച്ചില്ല . 'എന്നോട് കൂടുതൽ ചേർച്ച ആർക്കാണ് ശരിക്കും , അനിതയ്‌ക്കോ അതോ മേഘയ്ക്കോ' ? ഞാൻ വെറുതെ മനസ്സിൽ ഓർത്തു . അനിതയ്ക്കു എന്നോട് അന്ധമായ സ്നേഹമാണ് , ആത്മാര്ഥതയുണ്ട് . പക്ഷെ എന്നെ പ്രണയിക്കുന്നവളും മോഹിപ്പിക്കുന്നവളും ഇവൾ തന്നെയാണ് സംശയമില്ല. ഇവൾ എന്റെ കാമുകിയാണ് ! പക്ഷെ ഞാൻ അവളുടെ നല്ല കാമുകനല്ല  . അവൾ അല്പം കൂടി നല്ല ഒരാളെ അർഹിക്കുന്നു .അവൾ എന്റെ മുഖത്തേയ്ക്കു നോക്കി , ഞാൻ ആ കരിംകൂവളപ്പൂക്കളെ ഇമവെട്ടാതെ നോക്കി . വല്ലാത്ത ഒരു വശ്യതയാണ് അവളുടെ മുഖത്തിനും കണ്ണുകൾക്കും . ഏറെനേരത്തെ മൗനത്തിനു ശേഷം അവൾ സംസാരിച്ചു . വെറുതെ ഓഫീസിലെ കാര്യങ്ങളും , ഒഫീഷ്യൽ ടൂറിന്റെ ബില്ലുകൾ പാസ്സായി കിട്ടാൻ വൈകുന്ന കാര്യവും ഒക്കെ . അങ്ങനെ വീട് എത്താറായി. ഞാൻ  ഞങ്ങൾ വരുന്ന കാര്യം അനിതയെ ഫോൺ ചെയ്തു പറയുവാനും മറന്നു . ഗേറ്റ് അടഞ്ഞു കിടക്കുന്നു. ഞാൻ രണ്ടു പ്രാവശ്യം ഹോൺ അടിച്ചു . അവൾ വന്നു ഗേറ്റ് തുറന്നു.ഞാൻ വണ്ടി കാർ പോർച്ചിൽ പാർക്ക് ചെയ്തു.

എന്റെ കൂടെ ഒരു സ്ത്രീയെ കണ്ടതും അനിത വല്ലാതായി ,മുഖം വാടി . അതൊക്കെ മറച്ചു ഒരു വീട്ടമ്മയുടെ റോളിലേക്ക് വരൻ അധിക സമയം വേണ്ടി വന്നില്ല .

" ഇതെന്താ ഓഫീസിൽ പോയിട്ട് ഉടനെ തിരിച്ചു വന്നത് . ഇതാരാ മനസിലായില്ല " അവൾ മേഘയോട് അകത്തേക്ക് വരാൻ ആഗ്യം കാണിച്ചു കൊണ്ട് ചോദിച്ചു .

" അനിതേ ഇതാണ് മേഘ , എന്റെ കൂടെ ആണ് ജോലി ചെയ്യുന്നത് .ഇന്ന് ഒന്ന് രണ്ടു ക്ലൈന്റ്‌സിനെ കാണാൻ പോണം മേഘയും ഉണ്ട്  കൂടെ . ഈ വഴി പോയപ്പോൾ നിന്നെ  ഒന്ന് കാണണം എന്ന് മേഘയ്ക്കു  ആഗ്രഹം  . ഞാൻ അവൾക്കൊരു സംശയം തോന്നേണ്ട എന്ന് വെച്ച് ഒരു നുണ പറഞ്ഞു.

ഇത് കേട്ടതും അനിതയുടെ  ശ്വാസം നേരെ വീണുകാണും, അവളുടെ മുഖത്തെ ആ പ്രസരിപ്പ് ഇപ്പോൾ തിരിച്ചു വന്നു . മേഘയോട്  ഹാളിൽ ഇരിക്കാൻ പറഞ്ഞിട്ട് അവൾ അകത്തേയ്ക്കു ചായ എടുക്കാൻ പോയി. മേഘ കുറച്ചു നേരം അവിടെ ഇരുന്നിട്ട് അടുക്കളയിലേക്കു പോയി . ഞാൻ ഹാളിൽ തന്നെ ഇരുന്നു . ഒരു സിഗരറ്റ് കത്തിച്ചു . രണ്ടാളും ഓരോരോ തമാശകൾ പറയുന്നതും ചിരിക്കുന്നതും എനിക്ക് കേൾക്കാമായിരുന്നു .അനിത  എനിക്ക് ചായ കൊണ്ടുവന്നു തന്നു .എന്നിട്ട് അവർ രണ്ടുപേരും കൂടെ ഗാർഡനിലേക്കു പോയി . എന്തൊക്കെയോ അവർ പറയുന്നുണ്ട്. മേഘ വാടാമല്ലിയുടെയും അരളിയുടെയും തൈകൾ ഒരു കവറിൽ ആക്കി എടുക്കുന്നത് കണ്ടു, കൊണ്ട് പോകാനാകും. അവർ ചുരുങ്ങിയ സമയം കൊണ്ട് നല്ല സുഹൃത്തുക്കളായി മാറി എന്ന് തോന്നി .ഞാൻ സിഗരറ്റ് വലിച്ചുകൊണ്ട് അവരെ നോക്കി ജനാലക്ക് അടുത്തു നിന്നു . അല്പം കഴിഞ്ഞപ്പോൾ അവർ തിരിച്ചു ഹാളിലേക്ക് വന്നു .ഞങ്ങൾ ഒരുമിച്ചു ഹാളിൽ ഇരുന്നു .

" ചേട്ടൻ ഇത്രേം നാളായിട്ടും മേഘയെ ഇവിടെ കൊണ്ടുവരാൻ തോന്നിയില്ലല്ലോ , ഞാനിവിടെ ഒറ്റയ്ക്ക് എത്ര കാലമായി ബോർ അടി സഹിക്കുന്നു ." അനിത ഒരു പരിഭവമെന്നോണം പറഞ്ഞു . അനിതയ്ക്കു അവളെ നന്നായി ബോധിച്ചു എന്ന് സംസാരത്തിൽ നിന്നും മനസിലായി .അത് കേട്ട് മേഘ ചിരിച്ചു , ഞാനും . അൽപനേരം കഴിഞ്ഞു മേഘ എന്നെ നോക്കി , എന്തോ പറയാനായി തുടങ്ങി പിന്നെ നിർത്തി. ഞാനും അനിതയും മുഖാമുഖം നോക്കി , എന്തെങ്കിലും കുഴപ്പമുണ്ടോ എന്ന മട്ടാണ് അനിതയുടെ മുഖത്തു . മേഘ വീണ്ടും പറഞ്ഞു തുടങ്ങി .

" അനിതേ  ഞാൻ  വന്നത്  ഒരു കാര്യം കൂടി പറയുവാനാണ് , ഇനി ഇതിനായിട്ടു വരേണ്ടല്ലോ . എന്റെ വിവാഹം ഏതാണ്ട് നിശ്ചയിച്ച പോലെ ആണ് , രണ്ടു മാസത്തിനുള്ളിൽ കാണും. ആള്  ഗൾഫിലാണ് .ഫാമിലിയിൽ തന്നെ ഉള്ള ഒരു അകന്ന ബന്ധു ആണ് . അത് ഒരു ഭാഗ്യമായി ; എന്റെ ആദ്യ വിവാഹത്തെപ്പറ്റി ഒക്കെ അറിയാവുന്ന ആളാണ് . വിവാഹം കഴിഞ്ഞു ഞാൻ കൂടെ പോകും "

ഞാൻ ഒരു ഞെട്ടലോടെയാണത്  കേട്ടത് . ഇതൊരിക്കലും പ്രതീക്ഷിച്ചില്ല . ഇപ്പോൾ അവൾ  അനിതയെ കാണണം എന്ന് പറഞ്ഞതിന്റെ കാര്യം പിടി കിട്ടി . ഞാൻ എന്റെ ജീവിതം തന്നെ തകിടം മറിഞ്ഞുപോകും എന്ന് കരുതിയിരിക്കുമ്പോൾ ഇതാ എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങളും അവസാനിച്ചിരിക്കുന്നു!!

അനിത ഇതുകേട്ട് ആഹ്ളാദഭരിതയായി. " അപ്പോൾ ഞാൻ ഊണ് തയ്യാറാക്കാം , കഴിച്ചിട്ടേ ഞാൻവീടൂ " അവൾ മേഘയെ ചേർത്ത് പിടിച്ചുകൊണ്ടു പറഞ്ഞു .

 അവർ ഒരുമിച്ചു ഊണ് തയ്യാറാക്കാൻ പോയി . ഞാൻ സിറ്റൗട്ടിലിരുന്നു . ഒരു സിഗരറ്റു കൂടെ കത്തിച്ചു .കഴിഞ്ഞു പോയ കാര്യങ്ങളൊക്കെ ഓരോന്നായി ഓർത്തു . അൽപനേരം ന്യൂസ് പേപ്പർ വെറുതെ മരിച്ചു നോക്കി . ഏകദേശം ഒരു മണിക്കൂർ കഴിഞ്ഞപ്പോൾ അനിത വന്നു ഊണ് കഴിക്കാൻ വിളിച്ചു. എന്തായാലും കൊള്ളാം ഇത്ര ചുരുങ്ങിയ സമയം കൊണ്ട്‌അവിയലും സാമ്പാറും മീൻ വറുത്തതും പപ്പടവും ഒക്കെ ഉണ്ടാക്കിരിക്കുന്നു . ഞങ്ങൾ നന്നായി ആസ്വദിച്ച് കഴിച്ചു .ഊണ് കഴിച്ചപ്പോൾ ഒന്ന് റസ്റ്റ് എടുക്കാനാണ് തോന്നിയത് . ഇന്നിനി പോകാൻവയ്യ.. ജോസഫ് സാറിനെ അപ്പോൾത്തന്നെ വിളിച്ചു . ഇന്ന് ക്യാഷൽ  ലീവ്  മാർക്ക് ചെയ്യാൻ  പറഞ്ഞു . മേഘയും ഇങ്ങോട്ടു പറഞ്ഞു റസ്റ്റ് എടുക്കാൻ , അവളൊരു ഓട്ടോ വിളിച്ചു പൊയ്ക്കൊള്ളാമെന്ന് . അനിതയ്ക്കു സന്തോഷമായി. വീട്ടിൽ പലചരക്കു സാധനങ്ങൾ ഒക്കെ വാങ്ങി തരുന്ന ഒരു ഓട്ടോക്കാരനുണ്ട് , ഞാൻ ആളെ വിളിച്ചു . ആള് അപ്പോൾത്തന്നെ വന്നു.ഞങ്ങൾ മേഘയെ യാത്രയാക്കി. .ഓട്ടോയിൽ കയറുന്നതിനു മുൻപ് അവൾ എന്നെ അർത്ഥഗർഭമായ ഒരു നോട്ടം നോക്കി . പ്രണയവും വിരഹവും ഹൃദയവേദനയും ഇടകലർന്ന ഒരു ഭാവം.എനിക്കും അകെ അസ്വസ്ഥത തോന്നി അവൾ യാത്ര പറയുമ്പോൾ. ഓട്ടോ കൺവെട്ടത്തുനിന്നു  മറയുവോളം  ഞാൻ നോക്കി നിന്നു .ആ കരിങ്കൂവളമിഴികളെ എനിക്കൊരിക്കലും മറക്കാൻ കഴിയില്ല !!

" അൽപനേരം കിടക്കു , ഇന്നലെ വൈകിയല്ലേ വന്നത് ?" അനിതയാണ് .

ഞങ്ങൾ തിരിച്ചു വീട്ടിലേക്കു വന്നു . കിടന്നിട്ടു ഉറക്കം വന്നിരുന്നില്ല. ഇന്നിനി ഉറങ്ങാൻ പറ്റുമെന്ന് തോന്നുന്നില്ല. തിരിച്ചു കുറച്ചു നേരം ഹാളിൽ വന്നിരുന്നു . അപ്പോഴാണ് ഒരു കാര്യം ഓർത്തത് . അനിത കുറേനാളായി അവളുടെ വല്യമ്മക്കു സുഖമില്ലാത്ത കാര്യം പറയുന്നത് . ഇവിടുന്നു അമ്പതു കിലോമീറ്ററേ ഉള്ളു . മൂന്നുമണിക്കൂർ  ഉണ്ടെങ്കിൽ പോയി വരാം . എന്തായാലും പോയേക്കാം എന്നുതന്നെ മനസ്സിൽ വിചാരിച്ചു. ഒരു യാത്ര ആകുമ്പോൾ ഈ മൂഡ് ഓഫ്  ഒന്ന് മാറിക്കിട്ടും. ഞാൻ അപ്പോൾത്തന്നെ അനിതയോടു റെഡി അകാൻ പറഞ്ഞു . അവളുടെ സന്തോഷം  ഒന്ന് കാണേണ്ടത് തന്നെ ആരുന്നു . പാവം.

ഒരു മൂന്നു മണിയോടെ ഞങ്ങൾ പുറപ്പെട്ടു. അനിത വല്യമ്മയ്ക്കായി  കുറെ അച്ചാറും പലഹാരങ്ങളുമൊക്കെ എടുത്തിട്ടുണ്ട് . നാലുമണിക്ക് കുടിക്കാൻ  ചായയും ഫ്ലാസ്കിൽ എടുത്തിട്ടുണ്ട്. അവൾ ഇന്നൊരു നീല ഷിഫോൺ സാരിയാണ് ഉടുത്തത്  . എന്റെ കൂടെ ഒന്ന് പുറത്തു പോകാൻ കഴിഞ്ഞ സന്തോഷം കൊണ്ടാകണം അവൾ പതിവിലും സുന്ദരിയായി തോന്നി. ഞാൻ ഒരു പാട്ടു വെച്ചു . മനസിലെ  കാര്മേഘങ്ങളെല്ലാം നീങ്ങി , ഇനി തെളിഞ്ഞ ആകാശം മാത്രം. ഞാൻ അവളെ പ്രേമപൂർവം നോക്കി. അവളുടെ മുഖം നാണം കൊണ്ട്  ചുവന്നു , അവൾ മുഖം കുനിച്ചു . ഇതൊരു പുതിയ യാത്രയാണ്. യാത്ര തുടരുന്നു...














 

പ്രിയപ്പെട്ട കൂട്ടുകാരെ ബഹുമാന്യരായ അദ്ധ്യാപക അനദ്ധ്യാപക സുഹൃത്തുക്കളെ ,

കാലത്തിന്റെ കുത്തൊഴുക്കിൽ മുപ്പത്തിയൊന്നു വര്ഷങ്ങള്ക്കു മുൻപ് ഈ സരസ്വതീ ക്ഷേത്രമുറ്റത്തു  നിന്ന്  വഴിപിരിഞ്ഞു ജീവിതത്തിന്റെ  തിരക്കുകളിലേക്ക് നടന്നുകയറിയ 1987-1988 SSLC ബാച്ച് സഹപാഠികൾ  വീണ്ടും ഒന്ന് ചേരുകയാണ് ; " തേൻകൂട് " എന്ന കൂട്ടായ്മയിലൂടെ !!

അതിനു നിമിത്തമായി തീർന്ന, ഈ ആശയം മുന്നോട്ടുവെക്കുകയും അതിനു വേണ്ടി മുന്നിട്ടിറങ്ങുകയും ചെയ്ത പ്രേംലാലിനു ഞങ്ങളുടെയെല്ലാം ഹൃദയത്തിന്റെ ഭാഷയിൽ നന്ദി പറയുന്നു. പിന്നീടങ്ങോട്ടുള്ള സോഷ്യൽ മീഡിയ ഗ്രൂപ്പ് രൂപീകരണത്തിനും മറ്റെല്ലാ വിവരങ്ങളും പരസ്പരം  കൈമാറുന്നതിനും അശ്രാന്ത പരിശ്രമം നടത്തിയ ഓരോരുത്തരെയും ഈ അവസരത്തിൽ സ്മരിക്കുന്നു. നിത്യജീവിതത്തിന്റെ തിരക്കുകൾക്കിടയിലും ഈ ഗ്രൂപ്പിന്റെ പ്രവർത്തനത്തിന് നേതൃത്വം നൽകിയും ലക്ഷ്യബോധത്തോടെയുള്ള പ്രവർത്തനങ്ങൾ ഏകോപിപ്പിക്കുകയും ചെയ്ത ഓരോരുത്തർക്കും അനുമോദനങ്ങൾ . തക്ക സമയത്തു മാർഗ നിർദേശങ്ങൾ നൽകിയ അദ്ധ്യാപക അനദ്ധ്യാപക സുഹൃത്തുക്കൾക്കും വിനയ പുരസരം നന്ദി .

അറിവിന്റെ ആദ്യാക്ഷരങ്ങൾ പകർന്നു നൽകിയ സ്കൂളിനായി ചെയ്യാൻ കഴിഞ്ഞ എളിയ സഹായങ്ങൾ സന്തോഷവും സംതൃപ്തിയും  നൽകുന്നവയാണ് . കൂടുതൽ കൂടുതൽ ക്രിയാത്മക പ്രവർത്തനങ്ങളുമായി ഈ കൂട്ടായ്മ മുന്നോട്ടുപോകുവാനും നമ്മുടെ സുഹൃദ് ബന്ധങ്ങൾ കൂടുതൽ ദൃഢവും അർത്ഥവത്തും ആക്കി മാറ്റാനുള്ള നമ്മുടെ ശ്രമങ്ങൾക്കു സർവേശ്വരന്റെ കൃപാകടാക്ഷങ്ങൾ ഉണ്ടാകേണമേ എന്ന പ്രാർത്ഥനയോടെ നിർത്തുന്നു .

"തേൻ കൂട് " കൂട്ടായ്മയിലെ ഓരോ സുഹൃത്തുക്കൾക്കും ആശംസകൾ !!




സ്നേഹാദരങ്ങളോടെ ,

ഒരു  കൂട്ടം സുഹൃത്തുക്കൾ,

1987-1988 SSLC ബാച്ച്,

നാട്ടിക ഗവർമെന്റ്  ഫിഷറീസ് ഹയർ സെക്കൻഡറി സ്കൂൾ.